فعالان میراث فرهنگی و محیط زیست شکل دادند: پویشی برای میراث فرهنگی و طبیعی

با برپایی نشستی رسانه‌ای «پویش (کمپین) پاسداری از میراث فرهنگی و طبیعی» اعلام موجودیت کرد.

صبح ششم دی ماه «پویش پاسداری از میراث فرهنگی و طبیعی» با حضور و سخنرانی استادان دکتر مهدی حجت و دکتر رضا مکنون درباره‌ی اهمیت و وضعیت میراث فرهنگی و محیط زیست کشور و نقش قانون و قانون‌گذاران در پاسداری از این میراث رسماً اعلام موجودیت کرد.

«پویش پاسداری از میراث فرهنگی و طبیعی»، که از سوی گروهی از کنشگرانِ حوزه‌های میراث فرهنگی و محیط‌زیست تشکیل شده است، در نظر دارد در انتخابات مجلس شورای اسلامی به پشتیبانی از نامزدهایی بپردازد که:

·        پیشینه‌ی دفاع و پشتیبانی از میراث فرهنگی و زیست‌بوم را داشته باشند؛

·        برای این حوزه‌ها دارای برنامه باشند یا آمادگی تنظیم برنامه‌هایی در این خصوص را داشته باشند؛

·        و تعهدهای همکاری با پویش را بپذیرند.

در مقدمه بیانیه اعلام موجودیت این پویش، که به تأیید بیش از 70 تن از کنشگران حوزه‌های یادشده در سراسر ایران رسیده است، درباره علت تشکیل آن آمده است: «از آن‌جا که در این سال‌ها اهمیت نگاه‌داشت میراث فرهنگی و محیط‌زیست در میان رقابت‌های سیاسی نادیده انگاشته شده است به‌طوری که نه تنها زیست‌بوم ما و یادگارهای گرانقدرِ نیاکانی آسیب‌هایی جدّی و جبران‌ناپذیر دیده‌اند بلکه در شُرُف نابودی کامل قرار گرفته‌اند، و با توجه به جایگاهِ مهم و بی‌همانندِ نمایندگان مجلس شورای اسلامی در این زمینه...» این پویش شکل گرفته است.

علیرضا افشاری، سخنگوی پویش، پس از ارایه توضیحی درباره پویش از همه‌ی کسانی که نگران میراث فرهنگی و طبیعی کشور هستند دعوت کرد به «پویش پاسداری از میراث فرهنگی و طبیعی» بپیوندند. مرام‌نامه‌ی پویش، که مورد پذیرش فعالان این حوزه که به آن پیوسته‌اند قرار گرفته، عبارت است از: باور به تأثیر و اهمیتِ رای؛ باور به توسعه‌ی پایدار (بهبود یا دست‌کم نگاه‌داشتِ محیط‌زیست در طرح‌های عمرانی)؛ باور به پاسداری از داشته‌های تمدنی (میراث فرهنگی، میراث معنوی، صنایع دستی، هنر، زبان فارسی [ضمن توجه به زبان‌های قومی و محلی]،...)؛ در نظر داشتن و اهمیت دادن به حوزه‌ی فرهنگی ایران (حوزه‌ی برپایی جشن نوروز) در فرهنگ و سیاست خارجی، و تلاش برای بهبود پیوندها در این حوزه؛ و برتری دادنِ منافع ملی بر منافع شخصی و اِعمال نکردنِ سلیقه‌های سیاسی ـ حزبی ـ جناحی ـ قومی در مسائلِ کارشناسی.

این پویش با شکل دادن هسته‌های استانی در نظر دارد سببِ راهیابی کسانی به مجلس شورای اسلامی شود که دارای پیشینه‌ی خوب و مؤثری در این دو حوزه هستند، و مانعِ راهیابی کسانی گردد که، به هر دلیل، از مسببان وضعیتِ کنونی میراث فرهنگی و محیط زیست کشور هستند.

میراث فرهنگی سند هویت ماست؛ سند کیستی ماست

در این نشست، دکتر مهدی حجت، بنیادگذار سازمان میراث فرهنگی، با اشاره به این نکته که میراث فرهنگی سند چیستی یک ملت است که در اعصار مختلف تکامل یافته است، توجه به این مقوله را مهم دانست و اشاره کرد تصویب قوانین درست از سوی قوه مقننه می‌تواند راهکار برون‌رفت از بحرانی باشد که امروز با آن روبه‌رو هستیم.

این پیشکسوت و خبره‌ی میراث فرهنگی، صبح امروز در نشست خبری «پویش پاسداری از میراث فرهنگی و طبیعی» ضمن تقدیر و تشکر از کنشگران و سمن های فعال در این حوزه در جهت حفظ و پاسداشت میراث فرهنگی در سالیان گذشته، گفت: میراث فرهنگی، اعم از معنوی و مادی که شامل آداب و رسوم بناها و اشیای به جا مانده از گذشته است همه و همه، محصول تکامل‌یافته آرزوها و آرمان‌های مردمی است که در طول تاریخ در این سرزمین زیسته‌اند و نقاط ضعف و قوت ما را به ما نشان می‌دهند.

حجت با تاکید به این که بدون توجه به میراث فرهنگی که «سند هویت ماست، سند کیستی ماست» نخواهیم توانست درک درستی از خود داشته باشیم. او بیان کرد: در ابتدای انقلاب شعار مردم این بود؛ «نه شرقی و نه غربی»، حال پرسش اینجا است که ما مانند چه کسی می‌خواهیم باشیم و چگونه می‌توان تفاوت این دو را متوجه شد بدون اینکه تاریخ را مطالعه کرد. تاریخ نشان می‌دهد آنچه به عنوان ثروت حقیقی وجود دارد فقط داشته‌های تاریخی است. مثنوی معنوی، دیوان حافظ، مسجد شیخ لطف‌الله، تخت جمشید،... آثاری هستند که کیستی ما در آنها بازتاب دارد، ما در آنها می‌فهمیم که چه کسی هستیم. از دست رفتن آنها از دست رفتن موجودیت طبیعی ما است.

رییس ایکوموس ایران با بیان اینکه وضعیت محوطه‌ها و بناهای تاریخی خوب نیست و با سرعت به سمتی پیش می‌رویم که آنچه امروز هست ممکن است در آینده وجود نداشته باشد. او تصویب قوانین شایسته در مجلس آینده از سوی نمایندگان مجلس را راهکاری مهم برای برون‌رفت از این بحران دانست و گفت: هر چند اکنون دولت بیشتر گرفتار سیاست خارجی و باز کردن گره‌های این حوزه است اما آرزو دارم هرچه زودتر به موضوع میراث فرهنگی و طبیعی توجه بیشتر و بهتری نشان دهد.

او ادامه داد: در حال حاضر تپه‌های باستانی بسیاری به حال خود رها شده و مورد استفاده سودجویان قرار گرفته است؛ به راحتی فلزیاب و کتابچه‌های کاوش‌های غیرمجاز در اختیار افراد از طریق رسانه‌های اجتماعی قرار می‌گیرد و متأسفانه دولت به علت کمبودهای مالی از واگذاری این بخش به دست بخش خصوصی سخن می‌گوید در حالی که دغدغه‌هایی را که در دولت است بخش خصوصی نمی‌تواند پاسخ‌گو باشد.

حجت با اشاره به این‌که ثبت آثار تاریخی تنها راه حفاظت از آن نیست در مورد نقش قوانین و اجرای آن گفت: ثبت باید باعث تثبیتِ وضعیت یک یادمان شود که اکنون این چنین نیست، اما تصویب و اجرای قوانین شایسته می‌تواند باعث کوتاهی دست سودجویان و گشودن دست دستگاه‌های اجرایی باشد.

این کارشناس برجسته حوزه میراث فرهنگی در آخر با بیان اینکه این پویش به منظور راه‌یابی افراد دغدغه‌مند در دو حوزه میراث فرهنگی و طبیعی به مجلس و شناساندن آنها به مردم راه‌اندازی شده است بیان کرد: توجه به میراث طبیعی و فرهنگی از سوی نمایندگان مجلس موضوع بسیار مهم و زیربنایی است و ورود نمایندگانی که دغدغه این کار را دارند، قطعاً می‌تواند مهم باشد.

خشکسالی از جنوب کشور در حال پیشروی و کوچاندن مردم است

رضا مکنون، استاد برجسته محیط زیست، گفت: بخشی از خشکسالی در ایران ناشی از بی‌توجهی به سیاست‌های آبی در دولت‌های گذشته بوده اما این موضوع چالشی جدی و فرامحیط‌زیستی است که می‌تواند باعث تحولات و بحران‌های اجتماعی شود.

صبح امروز دکتر رضا مکنون، عضو هیأت علمی دانشگاه امیرکبیر، پس از ذکر تاریخچه‌ای از چگونگی ورود مردم به عرصه محیط زیست در جهان مدرن، که با نشست‌های جهانی دولت‌ها و حتی فشار مردمی برای سرعت بخشیدن طی دو دهه پیش آغاز شده است، به حفر بی‌رویه چاه‌های غیرمجاز در هشت سال گذشته اشاره کرد و گفت: ایران سرزمینی در بخش گرم و خشک جهان است که پیشینیان ما با هوشمندی فناوری قنات را در مواجهه با این چالش ابداع نموده و تداوم سرزمینی را سبب شدند. متأسفانه ایجاد چاه‌های عمیق و غیرمجاز که الگویی اروپایی است باعث شده است تا ما دچار بحران و بی‌آبی شویم.

او با تاکید بر این که بی‌توجهی به داشته‌های تمدنی، که حاصل ارتباط دوسویه انسان با طبیعت است، وضعیت نابه‌سامانی را پیش می‌آورد که امروز شاهد هستیم و زندگی را در پهنه‌های جنوبی کشور در معرض تهدید قرار داده است و می‌رود تا کوچ‌هایی را شکل دهد که در طی تاریخ ما کم‌سابقه بوده است.

او گفت: اگر بحران بی‌آبی همین‌گونه پیش برود ما شاهد مهاجرت و خالی شدن برخی از شهرها خواهیم بود که این موضوع باعث آشوب‌های اجتماعی خواهد شد. این استاد محیط زیست با اشاره به وابستگی انسان ایرانی به این جغرافیای یگانه و منحصر به‌فرد، راه را در تصحیح هر چه زودتر روش برخورد دولت‌مردان و قانون‌گذاران کشور با موضوع محیط زیست دانست. مکنون ادامه داد: از سوی دیگر اصلاح الگوی کشاورزی موضوع مهمی است چرا که بخش مهمی از آب‌های ما در این بخش به هدر می‌رود.

رای آگاهانه

در انتهای این نشست میثم موحدفرد، عصو شورای مرکزی پویش، این پویش را برآمده از یک خواست ملی و یک ضرورت دانست و افزود: ما دشمنِ دشمنِ محیط زیست و دوستِ دوست محیط زیست هستیم و می‌کوشیم حق مردم را به آنان بازگردانیم.

او تأکید کرد: ما به دنبال دو آرمان هستیم، نخست هر حق پایمال‌شده‌ای را به صاحب حق برگردانیم چه حقوق دولت ـ ملت و چه حقوق فرادست ـ فرودست. و دوم اجازه ندهیم هیچ دشمنِ میراث فرهنگی و طبیعی به پایگاه قدرت دسترسی پیدا کند. برای دستیابی به این آرمان‌ها دو راهکار پیشِ رو داریم؛ یکم، پشتیبانی رسانه‌ها و شفاف‌سازی حوزه‌ی رقابت و دوم، از دیدِ مدنی اطلاع‌رسانی به مردم برای انتخابات آگاهانه. 

پس از نشست، خبرنگاران پرسش‌هایشان را طرح کردند و کارشناسان و هموندان پویش به آن پاسخ دادند. در برابر پرسشی درباره‌ی عدم تمایل بخشی از مردم به رای دادن یا چگونگی تأمین هزینه‌های فعالیت‌های انتخاباتی، علیرضا افشاری یادآوری کرد که هدفِ پویش، مردمی هستند که رای می‌دهند و کوششِ ما بر این است که رای دادنِ مردم آگاهانه باشد. او افزود: با گسترش فضای شبکه‌های اجتماعی، که به ویژه نقطه قوت کنشگران مردمی است، این امکان وجود دارد تا در برابر رسانه‌های قدرتمند رسمی ما نیز بتوانیم تأثیرگذاری خوبی را بر فرآیند انتخابات داشته باشیم.

تعهداتی که پویش برای پشتیبانی از نامزدها در نظر گرفته است، به جز خواست‌های استانی که در هر استان به این فهرست افزوده خواهد شد، موردهای زیر است:

1. تعهد به برتری دادنِ منافع ملی بر منافع بومی ـ محلی؛

2. تعهد به برپایی نشست‌های فصلی با هسته‌ی پشتیبانِ استانی و ارایه‌ی گزارشِ کارکرد؛

3. تعهد به برپایی نشست‌های سالانه با «پویش پاسداری از میراث فرهنگی و طبیعی ایران» و ارایه‌ی گزارشِ کارکرد؛

4. تعهد به تشکیل دو کمیسیون تخصصی و مستقلِ «میراث فرهنگی» و «محیط زیست»؛

5. تعهد به اولویت ملاحظات محیط‌زیستی و میراث فرهنگی در تدوین قوانین و تخصیص بودجه و برنامه‌ریزی؛

6. تعهد به پیگیری مسائل محیط‌زیستی و میراث فرهنگی در چهارچوبِ وظایف نظارتی نمایندگی (سوال از وزیران و رئیس‌جمهور و دیگر دستگاه‌ها، تحقیق و تفحص، رسیدگی به شکایات در کمیسیون اصل 90 مجلس)؛

7. کوشش برای گنجاندنِ سه سرفصلِ آموزشی «آشنایی با فعالیت‌های مدنی»، «اهمیت میراث فرهنگی» و «پاسداری از محیط زیست» در همه‌ی سطوح آموزش‌ رسمی (از پیش‌دبستان تا دانشگاه) و همچنین حمایت از تشکیل و گسترش مدرسه‌های محیط زیستی؛

در حوزه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری:

8. تشکیل کارگروهی تخصصی به منظور اصلاح و بازبینی قوانین قدیمی و ناکارآمد مرتبط با حوزه‌های میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، و اهتمام کافی جهت تدوین و تصویب قوانین جدید لازم در این حوزه‌ها با همکاری و هم‌فکری سمن‌ها و کارشناسان؛

9. داشتن نگاه غیرسیاسی و کارشناسی به «سازمان‌ میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری» و در صورت امکان تغییر جایگاه این سازمان از معاونت ریاست‌جمهوری به وزارتخانه؛

10. گسترش گردشگری با رعایت مشخصه‌های «توسعه‌ی پایدار»، که در ایران افزون بر پاسداری از محیط زیست باید پاسداری از میراث فرهنگی را هم مد نظر داشته باشد، و تقویت جوامع محلی بر همین پایه و به‌ویژه توجه به صنایع دستیِ ریشه‌دار و اصیل؛

11. توجه به میراث فرهنگی تمدنِ ایرانی در کشورهای حوزه‌ی فرهنگی ایران، و تقویت جایگاه ایران فرهنگی از راهِ برقراری ارتباط با مجالس کشورهای همسایه و هم‌فرهنگ، و نزدیک نمودنِ محتوای آموزشِ تاریخ در نظام آموزشیِ رسمی با رویکردِ نگاه به حوزه‌ی تمدنی ایران و مشترکات تاریخی و فرهنگی این حوزه.

در حوزه محیط زیست:

12. تشکیل کارگروهی تخصصی به منظور اصلاح و بازبینی قوانین قدیمی و ناکارآمد مرتبط با حوزه‌ی محیط زیست، و اهتمام کافی جهت تدوین و تصویب قوانین جدید لازم در این حوزه‌ با همکاری و هم‌فکری سمن‌ها و کارشناسان؛

13. داشتن نگاه غیرسیاسی و کارشناسی به «سازمانِ حفاظت از محیط زیست» و در صورت امکان تغییرِ جایگاه این سازمان از معاونت ریاست‌جمهوری به وزارتخانه و آمیختن آنها با سازمان‌هایی هم‌پوشان هم‌چون منابع طبیعی؛

14. نظارت دقیق بر تهیه‌ی گزارش‌های ارزیابیِ محیط‌زیستی پیش از اجرای طرح‌‌ها، به‌ویژه طرح‌های عمرانی، با هدفِ پایندگی و پاسداری از زیست‌بومِ بازمانده، و ایستادگی در برابر شبکه‌های آسیب‌زننده به محیط‌زیست هم‌چون سدسازان، صنایع فرسوده و آلاینده،...؛

15. التزام به‌ رعایتِ آمایش سرزمینی در قالبِ برنامه‌ی ششم توسعه؛

16. توقف «طرح بهره‌برداری از جنگل» و پشتیبانی از طرح‌های شکار ممنوع یا سخت‌گیریِ بسیار برای محدود و مشروط کردنِ آنها، تقویت بدنه‌ی حفاظتی (محیط‌بان ـ جنگل‌بان) با تکیه بر جوامع محلی و تعیین حریم طبیعت (کوهستان، رودخانه، چشمه، تالاب و...)؛

در حوزه سمن‌ها:

17. بررسی و بازبینی قوانین موجود در ارتباط با جایگاه و وظایف سمن‌ها و اهتمام برای تدوین و تصویب قوانین جدید درباره‌ی هر چه کارآمدتر نمودن فعالیت سمن‌ها و رسیدن آنها به جایگاه قانونی مطلوب؛

18. گنجاندنِ جایگاه مشورتی، نظارتی و تصمیم‌سازی سمن‌ها در کنار نهادهای کارشناسی در جریان فرآیندهای تصمیم‌گیری و اجرای طرح‌ها در قوانین مرتبط؛

19. عضویت افتخاری در یکی از سمن‌ها و مشارکت مؤثر در فعالیت‌ها.